Bu sayfadaki bilgiler Ziraat Yüksek Müh. Orhan Yılmaz' ın Kangal Köpeği adlı kitabından alınmıştır. KANGAL KÖPEĞİ Kangal Köpeği, köpek türü içinde müstesna bir yeri işgal eder. Dünyanın en akıllı, en sadık ve Senbernar'dan sonra en ağır köpek ırkıdır. Anlamı "Kangal" kelimesi köken olarak Eski Türkçe'dir. Tekerlek anlamında ki, "ka?" (kang veya kan) kelimesinden gelir. Kelimenin sonundaki "n" harfi, sağır "n" veya "Nazal n" olduğundan, parantez içindeki kelimelerin ikisinin okunuşu da aynıdır. İngilizce'de, "ing" takısında ki "ng" gibi okunur. Bu harf, Latin Alfabesi'nde bulunmaz, ama günlük Anadolu konuşmalarında söylenir. Fakat Orta Asya Türk lehçelerinde halen kullanılmaktadır.
Melich Arm bu iddiayı reddetmektedir. Melich Arm ve diğer bazı kaynaklar, kangal kelimesinin kökeni olarak, Rumca veya Yunanca'dan gelen "kangal" kelimesini gösterirler. Kangal, Rumca veya Yunanca'da Kangali olarak geçer. Kangal, Sırpçada da "kàngal" olarak geçer. Türkçe'deki manası gibi, yuvarlak anlamında kullanılır.
Kangal; kelime manası olarak ip, tel ve boru gibi uzun bir şeyin çevrilip, çöreklenerek aldığı dairevi şekil, halka, tura anlamına gelir.
Yukarıdaki kelime anlamının dışında, Anadolu'da çok değişik manalar için kullanılır. Bunlardan bazıları:
1-Denizli Acıpayam'da insan yada hayvanlar için, zayıf ve ince manasında
2-Muğla Bodrum ve Giresun Şebinkarahisar'da, hayvanlar için yaşlı, manasında,
3-Çanakkale'de ceviz için,
4-Burdur Gölhisar, Niğde Bor ve Konya Ermenek'te yün çilesi için,
5-Gümüşhane Torul'da böbrek için,
6-Giresun Şebinkarahisar'da meşe kozalağı olarak
7-Afyon Sandıklı, Burdur Yeşilova, Denizli Tavas ve Acıpayam, Eskişehir Sivrihisar, Tokat Artova, Ağrı Doğubeyazıt, Gaziantep Nizip, Sivas Şarkışla, Kayseri Pınarbaşı, Mersin Silifke ile Isparta, Düzce, Yozgat ve Konya'da devedikeni için kangal sözcüğü kullanılır. Dikkat edilirse, 1. madde hariç tutulursa, diğerleri yine yuvarlak şekilli bir nesne için kullanılmaktadır. Kökeni Türkler, Ana Yurt'ları olan Orta Asya'yı kuraklık nedeni ile; boylar halinde terk ederken 'Kanglı Türk Boyu' hayvan olarak yanlarında 3 şeyi getirmişlerdir: At, it ve koyun. At; binek ve çeki hayvanı olarak, it; insan ve hayvanlara bekçilik hizmeti için kullanılıyordu, koyun ise; hem yolculuk esnasında gıda vazifesi görüyordu, hem de tek malları idi.
Günümüzde başlıca Kangal ve çevresinde bulunan Kangal Köpeği ve Kangal Koyunu da, büyük göç sırasında getirilen hayvanların neslinden gelmektedir. Yani her ikisi de özbeöz Türk Malı'dır. Sivas-Kayseri arasında ki bölgede bulunan "Uzunyayla Atı"nın, 93 Harbi esnasında Kafkasya'dan gelen muhacirlerce getirildiği söylenir. Bu atlar, Kanglı boyu tarafından getirilmiş, Orta Asya atları, muhtemelen Akhal-Teke atlarının soyundan gelmiş atlar olabilir. Genler üzerinde, mesela Mikrosatelit yöntemi kullanılarak bir araştırma yapılabilir. Eminim ki, Uzunyayla Atı'nın kökeni Orta Asya ve Akhal-Teke Atları olarak çıkacaktır. Bunlar araştırmaya muhtaç konulardır. Kanglı Türk Boyu Kanglı boyundan bir kısmı, halen Kuzey Kafkasya'da Dağıstan Muhtar Cumhuriyeti ve Stavropolsk Krayonu'nda Nogay'ların içinde bulunmaktadır. Kazakistan'da; Çu ve Talas vadileri arasındaki bölgede, Kazak'ların Ulu Cüz (Büyük Orda) boyu içinde; yine Kanglı boyu hayatlarını sürdürmektedir. Üçüncü büyük grup, Balkaş Göl'ünün güneyi ile Alma-Atı arasında ki bölgede, Özbek'lerin Güneydoğu kolu içinde isimlerini de koruyarak, hayatlarını sürdürmektedirler.
Kanglı boyu, Eski Çin kaynaklarında "Gav Çı" olarak geçmektedir. Çince'de Gav = yüksek, Çı = araba manasına gelir. Gav Çı, yüksek araba veya büyük tekerlekli araba anlamına gelir.
Türk'lerin yaklaşık 1400 yıl önce Anadolu'ya gelmesinden önce, Anadolu'da çok çeşitli kavimler yaşamış ve çeşitli uygarlıklar kurulmuştur.. Bunlara ait bir çok arkeolojik bulgu, müzelerde sergilenmektedir. Bu eserlerde Kangal köpeğine benzer bir köpek resmine rastlanılamamıştır. Bu durum; yukarıda belirttiğimiz ve Kangal Köpeği'nin Orta Asya kökenli olduğuna dair iyi bir kanıttır. Yani Kangal Köpeği Anadolu'ya Türkler ile birlikte gelmiştir.
'Kangal' kelimesinin köken olarak, tekerlek anlamında ki, "kan" veya "kang" kelimesinden geldiğini belirtmiştik. Bu konudaki iddiam şudur ki; Kangal Köpeği bu ismini, uyarıldığı zaman tekerlek gibi sarmal olan yuvarlak, karakteristik şekildeki kuyruğundan almıştır. Bilahare, içinde bulunduğu Türk boyuna da isminin verilmesine vesile olmuştur.
Bazı Türk boylarının adı, içinde bulundukları sosyal hayatta sahip oldukları bazı nesnelerden almışlardır. Mesela keçileri beyaz renkli olana Akkeçili Boyu, siyah olana da Karakeçili Boyu denmiştir.
Muhtemelen Orta Asya'da iken, Kangal Köpeği'nin ismi Kang Köpeği idi. İçinde bulunduğu boy da, Kang İti'nden dolayı Kanglı denmekte idi. Çünkü Türkçe'de "lı, li, lu ve lü" ekleri, sahiplilik belirten eklerdir. Karakoyunlu demek, karakoyunu olan demektir. Aynı şekilde, Kanglı da, Kang'ı (yani Kangal Köpeği) olan manasına gelebilir. Bu konuyu, en kısa zamanda Orta Asya'ya giderek araştıracağım. Dünyada Kangal Köpeği'ne Artan İlgi Kangal Köpeği, üstün cesareti, dayanıklılığı, sadakati, ağırbaşlılığı ile, diğer ırklar arasından sıyrılmaktadır. Sadece kurt ile mücadele eden bir ırk değildir. Başka hayvanlar ile mücadele için de kullanılmaktadır.
A.B.D.'de çiftlik hayvanlarını, Puma veya Cougar (Felis concolor) denen dağ aslanlarından korumak üzere Kangal Köpeği yetiştirilmektedir. Güney Afrika Cumhuriyeti'nde, Çita (Acinonyx jubatus) nın, çiftlik hayvanlarına zarar vermesini önlemek için, Kangal Köpeği edinmektedirler.
Kangal Köpeği, batı ülkelerinde de önemli bir ev köpeği olmuştur. Bizim Türk-İslam kültüründe, köpeğin evde gezinmesi, batı dünyasında ki gibi, eve ayakkabı ile girilmediği ve evde namaz kılındığı için hoş karşılanmaz. Oysa batı ülkelerinde, eve ayakkabı ile girilir. Bu nedenle, bir Kangal Köpeği, rahatlıkla bir ev köpeği olarak beslenmektedir.
Eskiden batı ülkelerinde ev ve bekçi köpeği olarak, Rottweiler, Pitbull ve Doberman gibi bazı ırklar tercih edilirdi. Fakat bu köpekler, zaman, zaman aniden saldırganlaşmaktadır. Bilhassa, kendileriyle oynamak isteyen evin küçük çocuklarına zarar vermekte ve bazen de ölümlerine sebep olmaktadırlar. Kangal Köpeği'nde ise böyle bir durum asla görülmediğinden, batı dünyasında Kangal Köpeği'ne aşırı bir talep olmaktadır. Kangal Köpeği Üzerine Oynanan Uluslararası Oyunlar Son yıllarda, Kangal Köpeği üzerine, Anglo-Sakson kaynaklı, uluslar arası bir oyun sergilenmektedir. Bu oyuna göre, önce Kangal Köpeği'ndeki, Kangal ismi ortadan kaldırılmak istenmektedir. Gerisi kolaydır. Bu sayede önce ismi unutturulup kökeni kaybettirilecek sonra da uygun bulunan bir yere mal edilecektir.
Dikkat edilirse, batı dünyasında kurulan Kangal Köpeği kulüplerinin hemen tamamında, Kangal ismi özellikle kullanılmamaktadır. Bunun yerine "Karabaş", "Anadolu Karabaş", "Anadolu Çoban" gibi uydurma isimlerle, kulüp ve dernek kurulmaktadır. Maalesef bunlara bilerek veya bilmeyerek yurdumuzdan bazı kişiler de alet olmaktadırlar. Anadolu Çoban Köpeklerini Koruma, Kollama vs. adı altında dernekler kurmaktadırlar. Ömrünü Kangal Köpeği'ne adadığını iddia eden bazı insanların derneklerinin isimlerinde "Kangal" ismi dahi geçmemektedir.
Hollywood film sanayii ile sahiplenme: İş bununla da kalmamakta, çeşitli yanıltıcı ve yanlış yönlendirici yollara başvurulmaktadır. Mesela 2001 yılı Eylül ayında, Türkiye sinemalarında, "Cats and Dogs" (Kediler ve köpekler) isminde bir sinema filmi gösterildi. Bu filmin baş rol oyuncusu, bir Kangal Köpeği. Ama bu köpeğin bir Kangal Köpeği veya bir Türk köpek ırkı olduğu, filmin hiçbir yerinde geçmiyor.
Bir sahne var ki çok ilginç: Tüm dünya ülkelerinden, köpek ırklarının katıldığı bir "Dünya Köpek Konseyi" düzenleniyor. Kamera, konsey toplantı salonundan, bazı köpek ırklarını, oturdukları koltukta, ülke ismi ile birlikte veriyor. Sırasıyla Çin'in Chow Chow (Çov Çov), Almanya'nın Çoban Köpeği (Alman Kurt Köpeği) gösteriliyor. Bunların peşinden Belçika, Güney Afrika Cumhuriyeti, Malta ve adını sanını hiç duymadığımız Cote d'Oviera diye uyduruk bir ülkenin köpek ırkı da, ülkesinin ismi ile birlikte ekrana geliyor. Ama, Türkiye ile filmde başrol oynayan Kangal Köpeği'nin ismi pas geçiliyor.
Başka bir örnek daha vermek gerekirse; 2002 yılı Mart ayında, sinemalarda gösterilen, baş rollerini Meg Ryan ve Hugh Jackman'ın paylaştığı, "Büyülü Çift" (İngilizce orijinal ismi, Kate and Leopold) filminde de, Kangal Köpeği önemli bir rol oynuyor. Filmin hiçbir yerinde, Kangal Köpeği veya Türkiye ismi geçmiyor.
Amaç ne: Misalleri çoğaltmak mümkün.Lafın kısası, burada yapılmak istenen : Amerikalılar, Hollywood film sanayisini kullanarak, sanki Kangal Köpeği , bir Amerikan Köpeği ırkı imajı vermeye çalışıyorlar. Neden böyle yapıyorlar? Açıklamaya çalışalım:
Farz edelim ki, Kangal Köpeği ırkının isminin duyulmadığı bir ülkede, bu iki sinema filmi gösteriliyor. Mesela Peru'da, Kenya'da veya Tayland'da. Siz o iki filmi gösterildikten sonra, Kangal Köpeği'nin bir resmini elinize alsanız ve "Bu Türk Kangal Köpeği" deseniz, Perulu, Kenyalı veya Taylandlı size asla inanmayacaktır. Onların size itirazı,"O köpek bir Amerikan ırkı. Biz o köpeği, Cats and Dogs ve Kate and Leopold filmlerinde gördük" olacaktır. Siz Peruluya, "Gel Türkiye'ye gidelim, Sivas Kangal'da her yerde o köpekten var" deseniz, adam uçağa atlayıp, 20.000 km yol tepip, bir köpeğe bakmak için Türkiye'ye gelir mi? Sinemanın insanların üzerindeki etkisi malum. Sonuçta bu köpekten edinmek isteyenler çıkacak ve onu elde etmek için ABD'den talepte bulunacaklardır. Belki de zamanla ortaya çıkabilecek bir gelir kaynağından ülkemiz mahrum kalacaktır.
Ne yapmalı: Bu tip propagandalara karşı, ayniyle mukabele edilmelidir. İçinde Kangal Köpeği'nin olduğu sinema ve TV filmleri, klipler, reklamlar çekilmelidir. Dışişleri Bakanlığı tarafından koordine edilen Türkiye'yi tanıtma faaliyetlerine, Kangal Köpeği muhakkak dahil edilmelidir. Mesela her yıl geleneksel olarak Newyork'ta yapılan "Türk Yürüyüşü"ne Kangal Köpek'lerinin katılması , başlı başına büyük bir olay olmuştur.
Batı'daki Kangalların ne kadarı saf Kangal: Batı ülkelerinde, klasik olarak tek çocuk, tek köpek yetiştirmek yaygındır. Batılı evine tek bir Kangal Köpeği alır ve besler. Köpeğini çiftleştirmek istediği zaman, Kangal Köpeği bulamazsa, ona en yakın ırkları kullanır. Senbernar, Mastiff ve Labrador gibi. Bu ise Kangal Köpeği'nin yozlaşmasına sebep olmaktadır. 2003 yılında Kangal ilçesinde gerçekleşen, katıldığım, 1. Uluslar arası Kangal Köpeği Sempozyumu'nda bu açıkça görüldü. Yabancıların Kangal Köpeği diye gösterdikleri bir çok resim ve slayt, Kangal X Senbernar, Kangal X Labrador melezi idi.
Sonuç olarak; elimizdeki gerçek bir Türk köpek ırkı olan Kangal Köpeği'nin kıymeti bilinmeli ve ona sahip çıkılmalıdır. Kangal Köpeği'ni isteyen yerli, yabancı alsın, yurt dışına götürsün. Kangal Köpeği dünyanın her yerinde yetiştirilsin, bakılsın, büyütülsün.
Ama Kangal Köpeği ismi ile !....
Ama bir Türk köpek ırkı olarak!.... |
